სმარტ–კონტრაქტები – სად და როგორ გამოიყენება
სმარტ–კონტრაქტები არის ტერმინი, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული ციფრული აქტივების ბაზართან. სმარტ–კონტრაქტები აქტიურად გამოიყენება დეცენტრალიზებული ფინანსების (DeFi) სფეროში, მათი დახმარებით ხდება დეცენტრალიზებულ ავტონომიურ ორგანიზაციებში (DAO) მონაწილეთა ხმის მიცემა.
სმარტ–კონტრაქტი არის ჩვეულებრივი კონტრაქტების ციფრული ანალოგი, რომელიც ავტონომიურად ფუნქციონირებს ბლოკჩეინის გარემოში. ამოწმებს ყველა მხარის მიერ ხელშეკრულების პირობების შესრულებას და ახორციელებს აუცილებელ ფინანსურ ოპერაციებს ან გაანგარიშებას, ძირითადად, ციფრული აქტივების გამოყენებით, კერძოდ, კრიპტოვალუტების, ტოკენების, ფასიანი ქაღალდების, არამატერიალური სერვისების, ციფრული საქონლის და ა.შ. ოპერაციები ტარდება უშუალოდ შეთანხმების მხარეებს შორის ყოველგვარი შუამავლის მონაწილეობის გარეშე (ნოტარიუსი, სახელმწიფო უწყებები, ბანკები და ა.შ.).
სმარტ–კონტრაქტის მთავარი ფუნქცია (ფაქტობრივად, მისია) არის ის, რომ ყველა ხელმომწერმა მხარემ არბიტრის (მესამე მხარის) მონაწილეობის გარეშე წარმატებით დაასრულოს შეთანხმება, თუ ყველა ვალდებულება სრულად იქნება შესრულებული.
როგორ შევქმნათ სმარტ–კონტრაქტი
სმარტ–კონტრაქტი არის კომპიუტერული კოდი, რომელიც შექმნილია მაღალი დონის ობიექტზე ორიენტირებული პროგრამირების ენების გამოყენებით, როგორიცაა Solidity, Vyper, Clarity, Move, Serpent, Fe და სხვა. უკვე არსებობს რამდენიმე ათეული ასეთი პროგრამირების ენა სხვადასხვა გემოვნებისა და სხვადასხვა ბლოკჩეინისთვის.
კოდი შეიცავს ზუსტი if-then ფორმატში ინსტრუქციების კონკრეტულ ჩამონათვალს, რომლებიც ავტომატურად სრულდება გარკვეულ პირობებში. სმარტ–კონტრაქტი ამოწმებს კონკრეტული პირობის წარმოქმნას რეალურ დროში და ასრულებს გარკვეულ ოპერაციებს, რომლებიც „ჭკვიანი“ შეთანხმების ალგორითმით არის გათვალისწინებული.
იმის გათვალისწინებით, რომ Ethereum სმარტ–კონტრაქტებისთვის ყველაზე პოპულარულ პლატფორმად რჩება, პროგრამირების ენების უმეტესობა ორიენტირებულია ამ კონკრეტულ ბლოკჩეინზე და შვილობილ ეკოსისტემებზე (Solidity, Vyper, Serpent და სხვა).
სმარტ–კონტრაქტები იმდენად პოპულარული და მოთხოვნადი გახდა, რომ ბევრი ბლოკჩეინ–პლატფორმა გვთავაზობს მზა შაბლონებს საკუთარი სმარტ–კონტრაქტების შესაქმნელად, თუნდაც პროგრამირების ენების ცოდნის გარეშე. ამისათვის, მოსახერხებელი ინტერფეისის გამოყენებით, თქვენ უნდა შეავსოთ და გაააქტიუროთ პარამეტრების, პირობებისა და ტრიგერების სია - და voila, სმარტ–კონტრაქტი მზად არის.
რა გარემოში ხდება სმარტ–კონტრაქტების შესრულება
სმარტ–კონტრაქტების გაშვება ხდება ვირტუალურ მანქანაში (VM) შესასრულებლად. ასეთი გაშვება იგივეა, რაც მხარეთა ხელმოწერებით გამყარებული ჩვეულებრივი შეთანხმების ძალაში შესვლაა.
ბლოკჩეინზე Ethereum ამ როლს EVM (Ethereum Virtual Machine - Ethereum ვირტუალური მანქანა) ასრულებს. ის ინახავს, მართავს სმარტ–კონტრაქტებს და აკონტროლებს მათ სტატუსებს და ასევე არის პლატფორმა ყველა ციფრული აქტივით ტრანზაქციების შესასრულებლად ბლოკჩეინზე Ethereum. სმარტ–კონტრაქტის შესრულებისას, ისევე როგორც ნებისმიერი ტრანზაქციის, აუცილებელია გადაიხადოთ გარკვეული საკომისიო გაზში (გაზში) - ეს არის შიდა ფულადი ერთეული Ethereum-ის გარემოში.
პირველი დონის (L1) თითოეულ ბლოკჩეინს სმარტ–კონტრაქტების შექმნის შესაძლებლობით აქვს საკუთარი ვირტუალური მანქანა. NeoVM ანალოგიურად მუშაობს ბლოკჩეინზე Neo და Trust EVM ბლოკჩეინზე EOS.
სმარტ–კონტრაქტების არსებული ტიპები
არსებობს სმარტ–კონტრაქტების რამდენიმე ტიპი:
· ცენტრალიზებული (გამოშვების შემდეგ გარიგების ყველა ან ნაწილი პირობების შეცვლის შესაძლებლობით);
· დეცენტრალიზებული (გამოშვების შემდეგ ცვლილებების შეტანის შესაძლებლობის გარეშე);
·კომბინირებული (მუშაობს ერთდროულად ქაღალდის მატარებლებთან);
· ჰიბრიდული;
· ღია (საჯარო);
· ნაწილობრივ ღია;
· კერძო (სრულად კონფიდენციალური).
როგორ ხდება რეალურ სამყაროსთან მონაცემთა გაცვლა
კრიპტოვალუტისა და რეალურ სამყაროს შორის მონაცემებთა გასაცვლისთვის გამოიყენება ორაკულები. სწორედ ისინი აწვდიან სმარტ–კონტრაქტებს მონაცემებს ღია წყაროებიდან (მონაცემთა ბაზები, საჯარო რეესტრები, ანგარიშგება და ა.შ.) ღია API-ების ან პროგრამული მეთოდების გამოყენებით. ორაკულები უზრუნველყოფენ არა მხოლოდ ორმხრივ კომუნიკაციას სმარტ–კონტრაქტებსა და გარე სამყაროს შორის, არამედ ამცირებენ გარედან მონაცემების ჩანაცვლებას ან მანიპულირებას.
ჰიბრიდული სმარტ–კონტრაქტები ისეა შექმნილი, რომ ერთდროულად ბლოკჩეინზე დაპროგრამებული პირობების გაკონტროლებით (on-chain) შეადარონ ისინი ბლოკჩეინის გარედან მიღებულ მონაცემებს (off-chain). სწორედ ჰიბრიდული სმარტ–კონტრაქტების მოთხოვნათა შესასრულებლად „მუშაობენ“ ორაკულები.
სად გამოიყენება უკვე სმარტ–კონტრაქტები აქტიურად
სმარტ–კონტრაქტები ფართოდ გამოიყენება კრიპტოვალუტის ინდუსტრიაში. მათი დახმარებით ხდება ციფრული აქტივების ემისიის (უშვებენ სტანდარტიზებულ ტოკენებს) და ავტონომიური დეცენტრალიზებული ორგანიზაციების (DAO) მართვა, აქტივების გაცვლა დეცენტრალიზებულ ბირჟებზე (DEX). სმარტ–კონტრაქტები არის სხვადასხვა პროტოკოლებისა და დეცენტრალიზებული აპლიკაციების (dApps) ფუნქციონირების საფუძველი.
რომელ სფეროებში შეიძლება იყოს პოტენციურად გამოყენებული სმარტ–კონტრაქტები
მომავალში, საკანონმდებლო ჩარჩოში ცვლილებებისა და ყველაზე პროგრესული ქვეყნების მთავრობების მიერ ბლოკჩეინის ტექნოლოგიების ფართოდ დანერგვის (ლეგალიზაციის) შემთხვევაში, სმარტ–კონტრაქტები შეიძლება გამოყენებულ იქნას შემდეგ სფეროებში:
- ქონებრივი უფლებების აღრიცხვა, განაწილება და გადაცემა (მათ შორის ანდერძით);
- ოპერაციები ფასიანი ქაღალდებით/ აქციებით/ობლიგაციებით და ა.შ.;
- eCommerce;
- საბანკო სფერო, დაკრედიტება და დაზღვევა;
- ფინანსური ანგარიშგება და აღრიცხვა;
- გადასახადები;
- მედიცინა და ჯანდაცვა;
- ხმის უფლება (კენჭისყრის, არჩევნების ან რეფერენდუმის ჩასატარებლად);
- IoT (ნივთების ინტერნეტი);
- ლოჯისტიკა და საქონლის ტრანსპორტირება და ა.შ.
სმარტ–კონტრაქტების უპირატესობები და მინუსები
ისევე როგორც ნებისმიერი ტექნოლოგია ან პროგრამული უზრუნველყოფა, სმარტ–კონტრაქტებსაც აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
უპირატესობები:
· დროისა და რესურსების დაზოგვა (ყველაფერი სრულად ავტომატიზირებულია და კონტროლდება პროგრამული უზრუნველყოფის დონეზე);
· ხარჯების შემცირება (შუამავლების აღმოფხვრის გზით);
· არ არის ადამიანური ფაქტორი (შეცდომის გარეშე, შემსრულებლების გამო შეფერხებები და ა.შ.);
· მონაცემთა უნიკალურობა, უცვლელობა და ნამდვილობა ბლოკჩეინის გამოყენებით.
მინუსები:
· დაბალი ხარისხის სმარტ–კონტრაქტის კოდში შეცდომებისა და „ხვრელების“ არსებობამ შეიძლება გამოიწვიოს ჰაკერების თავდასხმები და აქტივების ქურდობა;
· კოდში მოვლენათა განვითარების ყველა პირობისა და სცენარის შეუძლებლობა;
· ფორსმაჟორული გარემოებების დადგომის განჭვრეტისა და დროული აღრიცხვის შეუძლებლობა;
· სმარტ–კონტრაქტების გამოყენების საკანონმდებლო ბაზის არარსებობა.
