Layer 2, როგორც ბლოკჩეინის ტრილემის გადალახვის მცდელობა
პირველი დონის (Layer 1) ბლოკჩეინებზე მომხმარებლებისა და ტრანზაქციების რაოდენობის მუდმივი ზრდის გამო წარმოიშვა მასშტაბირების მწვავე პრობლემა, რომელსაც "ბლოკჩეინის ტრილემა" უწოდეს. სწორედ ამ პრობლემის გადაჭრის ძიებაში იქნა აღმოჩენილი Layer 2.
პირველი ბლოკჩეინების შემქმნელთა გუნდები, რომლებიც 10 წელზე მეტი ხნის წინ გამოჩნდნენ (კერძოდ, ბიტკოინი), არ ელოდნენ, რომ კრიპტოვალუტის პოპულარობის ზრდასთან ერთად, ისინი ასე სწრაფად გადააწყდებოდნენ გარკვეულ შეზღუდვებს ინტენსიური ზრდის პრობლემის გამო. ბლოკჩეინის (ან მასშტაბირების) ტრილემა ეფუძნება თეორემას, რომლის თანახმადაც განაწილებული ქსელების სამი უმნიშვნელოვანესი თვისებიდან (როგორიცაა დეცენტრალიზაცია, უსაფრთხოება და მასშტაბირება), დროის გარკვეულ მომენტში შესაძლებელია მხოლოდ ორის უზრუნველყოფა.
მაშასადამე, დეველოპერები იძულებულნი გახდნენ განესაზღვრათ ორი ყველაზე პრიორიტეტული თვისება, რომელთა ხარისხის ინდიკატორების შემცირება ყველაზე კრიტიკული იქნებოდა, პროექტის ფილოსოფიისა და განვითარების სტრატეგიის გათვალისწინებით და დაიწყეს ამ პრობლემის გადაჭრის გზების ძებნა.
საკუთარი ბლოკჩეინების მქონე პროექტების ნაწილმა გადაწყვიტა გაეწირა დეცენტრალიზაცია მასშტაბურობის სასარგებლოდ, მეორემ გადაწყვიტა შეცვალოს კონსენსუსის ალგორითმი (როგორც Ethereum, რომელიც გადავიდა Proof-of-Work-დან Proof-of-Stake-ზე), ხოლო მესამემ გადაწყვიტა არავითარ შემთხვევაში არ დაეთმო დეცენტრალიზაცია (როგორც ბიტკოინმა თქვენი საკუთარი PoW ბლოკჩეინი). მოგვიანებით, გაჩნდა გამოსავალი Layer 2-ს სახით , როგორც ბლოკჩეინის ტრილემის გადაჭრის ერთ-ერთი ფორმატი.
რა არის Layer 2
ეს არის პროტოკოლი, რომელიც განთავსებულია ძირითად Layer 1 (L1) ბლოკჩეინზე, რომელიც ფუნქციონირებს L1-ის მასშტაბურობისა და გამტარუნარიანობის გაზრდის მიზნით, ასევე ტრანზაქციების დაჩქარებისთვის, მათი საკომისიოების შემცირებით. ასეთი გადაწყვეტა სრულად არის ინტეგრირებული ბლოკჩეინთან, მემკვიდრეობით აქვს მისი ყველა წესი, უსაფრთხოების კრიტერიუმები, კრიპტო აქტივები და სმარტ-კონტრაქტები.
Layer 2-ის მისიაა განახორციელოს ტრანზაქციები L1 მისამართებს შორის L2 დანამატის, როგორც ტრანსპორტის გამოყენებით, და არ გამორჩეს ასეთი ტრანზაქციების საიმედოობა და დაცვა. ეს როლი შეიძლება მიენიჭოს როგორც off-chain პროტოკოლს, ასევე ცალკე დაკავშირებულ blockchain-ს.
განვიხილოთ ბაზარზე ყველაზე წარმატებული Layer 2 გადაწყვეტები.
Lightning Network
Lightning Network-ის (LN) დახმარებით გადაწყდა ყველაზე ძველი კრიპტოვალუტის - ბიტკოინის PoW-ბლოკჩეინის ტრილემა. ეს გადაწყვეტილება 2015 წელს დაიწყეს, როდესაც ბიტკოინმა მემპულების გადატვირთვა დაიწყო ტრანზაქციების ლოდინების გამო. ასეთი შემთხვევები პირდაპირ გავლენას ახდენდა საკომისიოების ღირებულებაზე, რომელიც სწრაფად იზრდებოდა უღრმესი სიდიდით. ამასთან, გადარიცხვის მონაწილეები იძულებულნი იყვნენ საათობით დაელოდონ პირველ დადასტურებას და აქტივების ჩარიცხვას საფულეში.
Lightning Network-ის (LN) დახმარებით გადაწყდა ყველაზე ძველი კრიპტოვალუტის - ბიტკოინის PoW-ბლოკჩეინის ტრილემა. ეს გადაწყვეტა გაუშვეს 2015 წელს, როდესაც ბიტკოინმა მემპულების გადატვირთვა დაიწყო ტრანზაქციების რიგის მოლოდინის გამო. ასეთი შემთხვევები პირდაპირ გავლენას ახდენდა საკომისიოების ღირებულებაზე, რომელიც უსაზღვროდ მატულობდა ასტრონომიული სისწრაფით. ამასთან, გადარიცხვის მონაწილეები საათობით ელოდებოდნენ პირველ დადასტურებას და საფულეში აქტივების ჩარიცხვას.
LN არის L2 დანამატი, რომელიც მუშაობს პროტოკოლზე სმარტ-კონტრაქტებისა და საკომუნიკაციო არხების გამოყენებით. Lightning Network-ში თითოეული ტრანზაქციისთვის გამოყოფილია ცალკე არხი, რომელიც არსებობს ტრანზაქციის წარმატებით დახურვამდე და ემსახურება მხოლოდ გადარიცხვის გამგზავნს და მიმღებს. ასეთი გარიგება არ ფიქსირდება ზოგად ჯაჭვში.
პრაქტიკაში Lightning Network-ის გადარიცხვა ძალიან ჰგავს ანგარიშის გამოწერას და ხდება შემდეგნაირად:
- გამგზავნიაინიციირებს გადარიცხვას (ხსნის საკომუნიკაციო არხს);
- სისტემა მოითხოვს მიმღების მისამართს;
- მიმღები ქმნის Lightning-ის ანგარიშ-ფაქტურას თანხების მისაღებად, რასაც თან ახლავს თანხების ჩარიცხვისთვის ცალკეული საჯარო გასაღების (მისამართის) და QR-კოდის გენერაცია;
- მიმღები აწვდის მისამართს გამგზავნს (ერთის ფიზიკური თანდასწრებისას ✅ მოსახერხებელია სწორედ QR-კოდის გამოყენება);
- გამგზავნავი მიუთითებს მიღებულ მისამართს და ასრულებს გადარიცხვას;
- თანხები ირიცხება მიმღებ პირთან, შემდეგ კი კომუნიკაციის არხი იხურება და ტრანზაქცია იწერება ბლოკში.
გადარიცხვა სრულდება მომენტალურად (1-3 წ), საკომისიოს ოდენობა მერყეობს 1000 satoshi -დან (0,2$) და ნაკლები. კომისიის 2-7 ათასი satoshi ოდენობასთან შედარებით კლასიკური BTC გადარიცხვისთვის Layer 1 LN გადარიცხვა ბევრჯერ იაფია.
Lightning Network ფორმატი იდეალურია ელექტრონული კომერციისთვის (eCommerce), როგორც დისტანციური, ასევე ფიზიკური გაყიდვებისთვის. სკეპტიკოსების პრეტენზიას, რომ ბიტკოინი საქონლის ან მომსახურების გადახდისთვის არ არის მოსახერხებელი გადახდის საშუალება, Lightning Network უბრალოდ აცალმტვერებს. ეს ნამდვილად მოსახერხებელი და სწრაფი ფორმატია BTC გადარიცხვებისთვის. კერძოდ, LN გადაწყვეტა იმსახურებს უმაღლეს შეფასებას ბლოკჩეინის ტრილემის გადალახვის მცდელობაში.
L2 Ethereum 1.0-თვის (PoW)
Proof-of-Work-ის ბლოკჩეინის ტრილემასთან ბრძოლით დაღლილი Ethereum-ი ახლახან გადავიდა Proof-of-Stake-ის ახალ ალგორითმზე. PoW-ის გამოყენების პერიოდში შემუშავდა ათობით Layer 2 გადაწყვეტა, რომელთა შესახებ საგანმანათლებლო მიზნებით მაინც ღირს ცოდნა. განვიხილოთ მათგან ყველაზე წარმატებული.
Rollups
Rollups ახორციელებენ ტრანზაქციას L2 დონეზე და ამის შემდეგ გადასცემენ მონაცემებს L1-ზე.
არსებობს ორი სახის rollups-ი. პირველი არის zk (zero knowledge - ნულოვანი გამჟღავნება), რომლებიც ქმნიან გადარიცხვების პულს ერთ ტრანზაქციაში. მეორე არის optimistic rollups, რომლებიც მოქმედებენ L1-ის პარალელურად.
Zk-rollups ქმნიან პულს ტრანზაქციებიდან, რომლებიც გამოთვლების ნაწილს L1-ის გარეთ ასრულებენ. ამ ტრანზაქციების ვალიდურობის მტკიცებულებაა zk-SNARK. ეს არის კრიპტოგრაფიული მტკიცებულება, რომელიც შემოდის L1-ში და ვითარდება როგორც ერთი ტრანზაქცია. zk-rollups-ის საშუალებით, L1-ში ტრანზაქციები გაცილებით სწრაფად ხორციელდება, მაგრამ პულის ზომას აქვს გარკვეული შეზღუდვები.
Optimistic rollups მუშაობს სმარტ-კონტრაქტების საშუალებით. ეს გადაწყვეტა იდეალურად ინტეგრირდება DeFi-ში. ამ მიდგომის ნაკლოვანებებია - შესაძლო შეტევები სმარტ-კონტრაქტებში ხვრელების მეშვეობით და უფრო დაბალი სიჩქარე zk-rollups-თან შედარებით.
zk-rollup-ის მაგალითებია Loopring და StarkWare პროტოკოლები, ხოლო optimistic rollups-ის - Optimism პროტოკოლი.
Plasma
ეს L2-ის გადაწყვეტა იყენებს ჰეშ-ხეებს, რომლებიც ქმნიან L1-ის შვილობილ ჯაჭვებს. ეს მიდგომა ამცირებს გადარიცხვების მოლოდინის დროს და მათი საკომისიოს ზომას იმის გამო, რომ ბლოკები იქმნება L1-ის გარეთ, რაც ძირითად ბლოკჩეინზე დატვირთვას ამცირებს.
Plasma-ს ნაკლოვანებებიდან შეიძლება გამოვყოთ ტრანზაქციების შეზღუდული ფორმატის მხარდაჭერა, DeFi-სთვის ეს გადაწყვეტა მიუღებელია.
Plasma-ს L2 გადაწყვეტების მაგალითებია OMG და Polygon პროტოკოლები (SDK Polygon ასევე უზრუნველყოფს zk-rollups-ის, optimistic rollup-ის და ავტონომიური ქსელების მხარდაჭერას).
